8/27/20

VAITE HON BAWLSIATNA

Gelhtu: LB Muan

24th March 2020

Britist ten India a opkhum lai un Divide and Rule policy ana zang nasa mahmah uh a, India in zalenna a ngah nung inle hiai gu omtou den hi. Tunitan in Nam niam vs Nam sang, Hindu vs Muslim, North vs South, Mainland India vs North East chihdan in kikhenna om lawtel hi. Ei North East a kipan ten Mainland India a tengte apan bawlsiatna nasatak i tuak khasek uhi. Hun paisa ah le i tuak ua, tuhun inle kituak in maban hun ahle kituak touzel ding bang hi.

Hiai ah lungsim a om bangzah hiam te i suutkhawm ding.

 

1. KOILAK AH I TUAK NASA DEUH UA...NORTH/SOUTH INDIA?

India pumpi et in South India lam sang in North India ah bawlsiatna i tuak nasazaw uh abang hi. North i chih chiang in i lungsim ah Delhi honglang pah hi. North East te tampitak Delhi a om ihih man un hiai mun ah vaite bawlsiatna kituak tampen ding in gintak huai hi. Delhi kiim-le-kiang a khawpi omte ah hichibang zak ding om cheuhcheuh a, huaiziak in North India ah chu i genthei deuh uh abang hi. South India lam ah bawlsiatna i tuak hetkei uh chihlam hilou in, North India lam ah aging a ngaihzawk ziak in North lam ah chu haksatna kituak tam abang hi.

North India lam ah Nepali/Chinky/Momo/Thapa chihte in hon sam uh a, simmohna aw-sia kia hilou in vuak nasan i thuaksek uhi. Vuak sang a nasazaw i tuah hun uh leng omtham hi.

North lamte’n thagum in hon bawlsia ua, South lamte’n lungsim in hon bawlsia uhi. Kamsiamtak in lungsim in hon gawt ua, huai thuak khaten thuak haksa sa petmah uhi. South lamte’n pau khollou a mi gawtdan thei hoih petmah uhi. North lamte sang in South lamte lungsim sia zaw ua, a chalak uh leng thuk petmah mai hi. A mi bawldan uh leng North lamte sang in gentheih huaizaw hi. Huchi himahleh North lam ah aging a ngaihzawk ziak in North lam pen lungsim ah dawk pahzel hi.

 

2. BANGZIAK A HON SIMMOH/BAWLSIA UH AHI DI?

a) AMAWL ZIAK UH

Amawl ziak uh hideuh pen mai hi. Eilam a amawl i chihte bel laisim theiloute ahi ua, vaite bel Graduate/Post-Graduate degree hoih taktak neite natawm le mawl petmah tamtak om uhi.  Huchibang a hon simmohte kiang ah Manipur omna dong lechin thei mahmahlou ding uhi. Eite’n bel neuchik ihih lai natawm in India a State omteng ban ah UT te tanpha hoihtak in kithei khin thamta hi, himahleh vaite laisiam kichi tamtak in hiaite theilou mawk uhi. A hichih ziak tak ua Nepal, China chihte a kipan di khawng honsa ahi leltak uhi.

Nu-le-pa changkang kikal a khang khia leh neu apat school hoih a ana kai ten bel North East te’ mel-le-puam, tawndan leh khawsak dante bangtan hiam theihna nei ua, hon simmoh mawklou uhi. Vaite a changkang taktak ten hon mawk subuai zenzen lou uhi.

 

b) AHAI ZIAK UH

Akoi-akoi ah mi simmoh hat i chihte mipil vakloute hi ut mahmah uhi. Vaite lak ah hiai bang a mihai tam chihtak in tam uhi. Amau le bangmah hituanlou lah kithupi koih in midangte simmoh mawk uhi. Eite pen mawl-a-mawl bangmah theilou didan khawng in hon koih ua, amau pil kisa mahmah uhi. Amau India neitu dan in kikoih ua, eilamte pen mikhual dan in hon koih mawk uhi.

 

c) HON THEIHCHIANG LOUH ZIAK UH

North East a kipan ihi chih atheih chiang un thilteng ne didan khawng in hon koih pah ua, tuantual tak a khawsalai didan in hon gingta uhi. I hindan, i tawndan, i lungsim paizia, i khawsakdan hon theih chianglouh ziak uhle ahi deuh hi. Ei omdan teng amau adin thil-lamdang suak a, i kicheidan khawng hon etchiang un lamdang honsa uhi.

Hoihtak a hon kipolhpih chiang un mi polhnop mahmahte  ihihdan uh hon thei ua, amau mite sang in hon ngaina zaw mawk theizel uhi. Huchia hon ngai-na vanglak ten lah koppih di tanpha eilamte lou deihthei nonlou uhi.

 

d) AKHEL HIMHIM ZIAK UH

North East a kipan ihi chih hoihtak a thei lah gamdangmi dan a hon kou leh hon enghou teitei leng omtham uhi. Hiaite bel atheilou hilou in kitheilou sak a hon subuai ut himhim ahi uhi. A aw-sia uh buakkhiak nadia hon zat ban uah a khutthak siakna di ua hon zang ut himhim ahi uhi.

 

e) EI CHITZAWH LOUH ZIAK

Hun tamtak ah mi’ gam aom ihi chih ki mangngilh khasek hi. Meltuam, pautuam, zattuamte lak a om ihihdan leh pilvan ding ahihdan i mangngilh khasek uhi. Numei khenkhat lah kicheidan huntawk theilou, neihteng dawksak phialphial a vakkhe ngam. I va omna gamte bangchidan a kichei uh ahia chihte ngaihsaklou a, ei utdan dan a i-va om chiang a tuahlouh di khenkhat kituak khasek leng hi ahi.

Eilamte paidan ah kivehtuah leh ann nekkhawm chihte thang mahmah hi. Hichibang hunte a kiim-le-kiang te adi khuallou zen a thawmngaih leh mit donna dia om khak baihsam hi. Thil himhim a huntawk chih theiloute ihi ua, huaiziak inle buaina i tuahloh sek uhi.

Zawng thuak di ngau in thuak chih dandeuh in bang hiam hun ah pilvangtak a khawsa khenkhat bang in i na thuakloh khasek zawmah uhi.

 

3. HON SIMMOH/BAWLSE TE KUATE AHI UA?

a) SEPPIHTE

Sepna mun a seppihte bawlsiatna/simmohna tuak leng ki omtham ding hi. Denlam a i gen bang a mawl ziak, hai ziak, hon theih chianglouh ziak uh, kipolh neel nailouh ziak, sepna a hon thik ziak uh, ei zahtak theih dia i omlouh ziak leh dangdang ziak a hon huchih uh hikha thei hi. Hon bawlsiatna ziak chet uh suikhiak a, huchia i suahtakna dingdan lampi ngaihtuah ding ahi.

Dai dide a thuak zou ding ihih leh daih mai ding ahi. Kam neem a houpih a, hoihtak a igen theisiam ding ahih uleh houpih hoih ding hi. Heutute kiang a i genkhiak a buaina veng ding ahihleh gen mai ding ahi, a solution dia i theihte hih ngeingei ding ahi. I hih theih teng ihih nung a phatuamlou a, Work Place Stress khawng neihloh hial ihih aleh bel i sepna/sepna-mun khek mai pen hoih ding hi.

 

b) ZILPIHTE

Siam sinna munte ah hichibang tuakkha tampitak ki om ding hi. Kam neem zat hoih hia ahihkeileh aw-khauh zat hoih hia...ahihkeileh heutute kiang a gen? A hoih dia i gintak penpen hih ding ahi. Khenkhat ten depression khawng neihloh hial uh ahihman in hichibang buaina i tuah leh sukveng ngeingei ding ahi. Ei tuah hilou a, i tate tuah ahih aleh leng a lungsim chidamna uh sukha thei ahihman in school/college a vapai a vahih veng ngeingei ding ahi.

 

c) TENPIHTE

Inn neite, tenpihte, innkiim-le-kiangte apan hichibang tuak ihih aleh i damna ding lampi zon pah ding ahi. Zan khat thu ale thil hoihlou tung thei ahihman in ahoih pen dia i gintak pen hih ngeingei ding ahi. Hiai tawh kisai hon buaipih ding Police te hilh nachang bang le i theih hoih ding hi.

 

d) THEIH NGEILOUH

Lampi a theih ngeilouhte apan kituak tampen kha maithei hi. Hichibangte ituah chiang in ahun leh amun zil a kampau zatsiam poimoh ding a, hangsan na di mun a hangsan in kihep ahoih zawk na mun a kihep pah hoih ding hi.

Bible in “Gilou-gilou in thuk ken” chi hi. Himahleh hichibangte achang a hilhpil a poimoh hun uhle omtham ahihman un i hilhpil zawh na di ahihleh solution hoih pen a itheih pen hih ngeingei ding ahi. Ei panlakna ziak a mitamtak ten phattuampih thei ahihdan uh mangngilh louh ding ahi.

Hichibang mite thagum a mawk bawl di ahi zenzen kei ua, police zatdan leng i siam mahmah ding ahi. Solkar a thuneitute kiang a i-tai theih leh tai a, ei a thuaktu ihih kei aleh leng bawlsiat leh simmoh aom te adia ihih theihtheih hih luat ding ahi.

 

4. BANGCHI IN I KIVENG DIA?

a) KAMPAU ZAT PILVAN DING

Vaigam tungtuung, vaipau siam nailou te’n i vaipau leh i aw-phawi te khauh thei petmah a, i vaipau siamlouh ziak a amau adia hehhuai ding thil tampi i genkhak leng omtham ding hi. Huaiziak in kampau neem leh khauh te zil in, kampau neemte zang in i aw-phawi leng pilvang thei le hoih mahmah ding hi.

 

b) I TENNA GAMTE TAWNDAN ETTON DING

I va khawsakna mun zil a kicheidan, khawsakdan, omdan siam ngai mahmah mai hi. I sepna ziak ahih hial keileh amau inn om hun a eile inn om sawm in, amaute bazaar kai hun in ei le bazaar kai theile hoih mahmah ding hi. Zan sawt nung khawng a va pawtkhiak pen pil-huai hetlou ding hi. Amaute omdan enton in alek lua in va gamtang kei le hoih mahmah ding hi.

Amaute kichei dan hial in va kichei kei lele neuchik a zahtak theih ditan un kichei thei le hoih kha mahmah ding hi.

 

c) I NEK-LE-DAWN AH PILVAN DING

I nek-le-dawn teng va theihsak chitchiat ding hi khollou hi. Tuaban ah inek-idawn khenkhatte ziak a amaute simmoh leh huat i lohna di ahih leh tuate neklouh phot hoih ding hi. I kidek zawh mahmah keileh aguk a nekdan leng siam mai ding ahi.

 

d) A ZAHTAK THEIH DI UA OM DING

Vaite lak ah omdan siam poimoh petmah hi. Ki mawk mai-ngal saklou a, zahhuai tak a omdan i siam poimoh hi. Amauten hon koih dan himhim uh khat om a, tua hon koihdan lel uh hilou a, agintak uh tunglam pek a om ihihdan muhsak siam ding ahi.

 

e) KI INNTEKSAK DING

Vaite’n hon inntek koihlou ua, gamdang mi dan a honkoih ziak ua ei ina kikoih kaang ding hituan lou hi. Amau inntekna zahzah a inntek ihihdan i theih ding ahi. Ki inntek sakdan le siamdeuh le thil lakdan leng kisiam ding a, i lungsim leng tawldam deuh ding in gintak huai hi.

 

5. EI CHOUH BAWLSIATNA TUAK IHI DI UAM?

Muslim ten le Hindute apan bawlsiatna tuak kisa mahmah uh a, South lamte’n le North lamte’n nelhsiah deuh uh hi in ngaihsutna nei veve uhi. Jammu & Kashmir a om khenkhatte bang eisang in hehna in kidim zaw uhi.

Namsang leh namniam kekal bang ahle ki muhsitna, kidei-danna, kibawl siatna chihte tunitan muh ding omlai hi. India zaw kikhen tuamna gam himhim le ahi a ahi.

 

6. VAITE MISSION ORGANIZATION KHAWNG A VASEM EILAM MITEN ATUAK SAM DI UAM?

Vaite gingtu hongsuah nung unle kikhen tuamna bei tuanlou a, namsang leh namniam a kikhen tuamna bang omthei lai hi. Gingtute lak ah namsang leh namniam kiteng theilou ding chih ngaihdan nei a paipih lai hun khop bang leng omtham uhi.

Pathian nasemte lak ah leng kikhen tuamna, kibawlsiatna nak om lawtel hi. Organization khat nuai a Pathian nasem khawmte lak nasan ah leng Namsang leh Namniam kiten di phallou chih bang le omthei laitel hi. Mission Organization khat nuai a Pathian nasem khawm hi nazenpi Namsang heutu ahih chiang a Namsang teng in dinmun hoih len ua, Namniam heutu ahihkhak chiang a Namniam teng in dinmun hoih lenzel uh chihdan khawng ahi tel uhi.

Hiaibang Christian organization te ah eilamte i valut khak chiang un pawlam mi a hon koih ban uah bawlsiatna hun khop va kituak zel hi. Amau-le-amau natawm ki khentuam ten ei hon ngaihnat louh didan uh chu gense leng kuul lou hial hi. Hiaite ziak khawng ahi eilam miten a sepna organization khawng uh a pawtsan sek uh. Pathian nasemte lak nasan a hichibang om ahihleh ginglou ten hon bawlsiat khak uleh lamdang sakluatna di omlou hi.

 

THUKHITNA

Pau hetlou a hehna tawh kidim a om mai ihi hia? Vaite khempeuh mudah vekmai ihi hia? Vaite khempeuh huat-a-huat thohta mai ihi hia? Hichibang a om baihlam petmah a, i theihlouh kal in ki hihchi khathei hi.

Hehna genkhiak louh a aom det leh hong puahzak hun chiang in hoih hetlou hi. Kam neem zang a genkhiakdan kisin leng poimoh hi. Hehna tawh i khawsak det leh i damtheihna sukha ding a, huai kia hilou in i lungsim chidamna leng sukha mahmah ding hi...huaiziakin i hehna pen a lakkhiakdan i siam leng poimoh petmah hi.

Khenkhat ten hichidan thil atuahte uh a maituah dan a siamlouh ziak un lungsim chidamlouhna tuamtuamte neihloh uhi. Huchi in lungsim tawltak a om in, ami hinzia uh hong kikhek hi. Hiai dan a om khak ding lauhhuai petmah hi.

Hiai dan a om khate’n hinkhua ah haksatna tampitak tuak ua, koppih neih na leh tate kepna ah leng haksatna tuaktou den uhi.

Vaite hon bawldan/etdan/koihdan/muhsitdan va khek thei tuanlou ihihman in, en amau hon bawldan pen alakdan leh puaksiamdan i na kizil mai ngai ding hi. Apuakdan i siam leh ei a hampha kihimai ding hi. Huchilou a amau i va muhdah thoh a, i hehthoh leh i thangpai den ding a, gimhuai lawtel ding hi. Ei-le-ei ki gawt kisuak maimah hi.

            India ah kikhen tuamna, ki simmohna, ki huatna, ki bawlsiatna chihte om himhim ahi chih le i haihlouh hoih ding a, tua kawmkawm in i Toupa Jesu in Melmate it didan hon sinsakte i hinkhua a izat khiak poimoh mahmah ding hi. Ei gingtute’n hiai khovel ah haksatna i pal ding mah uh ahi a, bawlsiatna leh haksatna i pal hun a amau hon bawl bang a thukkik mailou a, ngaihdam dan leng i kisin poimoh mahmah ding hi. 


____________________________________________________

#  Na phattuampih leh midangte khualna in WhatsApp leh Facebook chihte ah ana SHARE sawn in. 

# Article ki post thakte nana muhzelna ding in hiai atung a taklampang a "Follow" kichi pen CLICK in. 

No comments:

Post a Comment

Pathian in zaw hon ompih gige ahi

- Dr.LB Muan 28/03/2024 Pathian in i dinmun hon theihpih louh hun om hetlou ahi. Haksatna tawpkhawk i tuah hun inle i dinmun hon mu gige...